تاریخچه ماهی‌های سیچلاید ( خانواده سیکلیدها )

تاریخچه سیچلایدها

تا کنون 160 جنس و بیش از 1300 گونه از خانواده سیکلیدها شناخته، ترکیب و به وجود آمده است. تمام ماهیهای متعلق به این خانواده مجموعا با نام سیکلید (سیچلاید) شناخته میشوند، لغت سیکلید از لغت یونانی kikhle به معنی نوعی ماهی دریائی گرفته شده است. سیکلیدها متعلق به دسته Perciformes که آنهم نیز شامل خانواده های Belontiidae که همچنین آن نیز بصورت پلکانی ماهیهائی مانند( Siamese Fighting Fish فایتر) و Toxotidae Archerfishو Gobiidae- Gobies و همچنین خانواده ماهیهای دریائی را نیز شامل میشود میباشند. سیکلیدها ماهیانی هستند که در سطح بالائی مرتبط با آبهای شیرین میباشند حال آنکه خواستگاه اصلی آنها دریاست که از این قبیل (damselfish ماهیهای خدمتکار) و wrasses میباشند و به این طریق این گونه های باستانی که پیوند با آبهای دریا پیدا کردند اجازه دادند تا سیکلیدها در پهنه وسیعی از آبهائی با شرایط و وضعیت های مختلف زندگی کنند، آبهائی که از سبک و اسیدی تا ترکیبات تقریبا نزدیک به آب دریا را شامل میشدند. خانواده سیکلیدها (سیچلایدها) دارای اجداد بسیار قدیمی میباشند که ریشه یابی آن به زمان قبل از جدا شدن سرزمین آمریکا از آفریقا باز میگردد، اولین نتایج جستجو برای این ماهیها به 150 میلیون سال قبل میرسد و احتمالا عمده انشعابات در این خانواده به حدود 70 تا 95 میلیون سال قبل می انجامد.

خصوصیات سیکلیدها

مشخص کردن و تعیین قطعی چگونگی پیدایش یک ماهی خواه از خانواده سیکلیدها (سیچلایدها) باشد یا نباشد اغلب امکان پذیر نیست اما حقیقت آنست که از منظر دیگر سیکلیدها متعلق به یک مجموعه خانواده متفاوت و غیر وابسته به هم میباشند این ماهیها از نظر فاکتورهای ظاهری مانند سایز رشد، رنگ و شکل بدن متفاوت میباشند. سیکلیدها عموما ماهیانی با بدنی کشیده میباشند اگر چه حقیقتا گونه های مانند Discus دیسکاس و Angelfish آنجل فیش ها دارای این فرم ظاهری بدن نیستند لیکن همه سیکلیدها دارای شماری از خصوصیات مربوط به آناتومی بدن هستند که منحصر به فرد میباشد و سبب تمایز آنها از سایر گونه ها میگردد.

بعضی از خصوصیات عمومی سیکلیدها:

1. وجود دندانهائی در دهان که موجب توانائی در خورد کردن و بلعیدن غذا میشود
2. وجود یک جفت سوراخ بینی
3. وجود یک تک باله پشتی و تعدادی باله های سخت و درخشان در قسمت جلوئی بدن
4. وجود حداقل 3 عدد باله سخت و درخشان در قسمت باله مقعدی

سیکلیدها در کجا یافت میشوند

سطح توزیع طبیعی سیکلیدها شامل جنوب تگزاس و سرتاسر آمریکای مرکزی تا آرژانتین از شمال تا جنوب، سرتاسر آفریقا و منطقه میان خاوری کشور مصر و جزایر ماداگاسکار و سریلانکا و در طول سواحل جنوبی هندوستان است.

هیچ سیکلیدی (سیچلایدی) بصورت طبیعی در منطقه استرالیا و آسیای دور وجود ندارد و هیچ گونه طبیعی در شمال آمریکا و تگزاس یافت نشده است.تقریبا تعداد 700 گونه در آفریقا و ماداگاسکار شناخته شده است بیش از 200 گونه در آمریکا و فقط یک نوع در آسیا که با نام Etroplus شناخته میشود و دارای 3 گونه میباشد. بیشترین سیکلیدهای نگهداری شده در اسارت از دریاچه های بزرگ آفریقا شامل : مالاوی، تانگانیکا و روخانه های مختلف آفریقا، آمازون در جنوب آمریکا و آمریکای مرکزی آورده میشوند. سیکلیدها تقریبا در هر نوع از آبهای شیرین با توزیع جغرافیائی مربوط به آن یافت میشوند که شامل رودخانه ها و دریاچه ها، مرداب ها، نهرها و حتی گودالهای گل آلود، از آبهای بشدت سبک و اسیدی تا سخت و قلیائی و سیکلیدهائی که در آبهای شور و بد مزه زندگی میکنند را نیز شامل میشود، سیکلیدها در سرزمینهای با ارتفاع زیاد یافت نمیشوند اما سیکلیدهای (سیچلایدها) زیادی وجود دارند که در آبهای سرد تا 18 درجه سانتیگراد و تا حتی بیش از 30 درجه سانتیگراد مانند دمای مناطق گرمسیری زندگی میکنند.

تولید مثل سیکلید ها

از نظر تولید مثل سیکلیدها به دو دسته کلی تقسیم میشوند که شامل گونه Open spawners تولید مثل کننده باز و گونه Shelter spawners تولید مثل کننده محافظ میباشد.

تخمگذاران آزاد : Open spawners

در این گونه آنها تخم ریزی را در روی یک سطح باز انجام میدهند مانند یک صخره، سنگ، شن و یا گیاه اما بعضی از همین گونه نیز عمل تخم ریزی را در سطوح شیب دار و عمودی انجام میدهند در حالیکه سایرین در سطوح افقی و تخت این عمل را انجام میدهند. آنها عموما در یک زمان تعدادزیادی تخم گذاشته و این تخمها عموما کوچک و چسبنده میباشند. بین گونه نر وماده این سیکلیدها (سیچلایدها) دو گونه آلت تناسلی مشخصی وجود ندارد، این دسته شامل انجل Angelfish، دیسکاس Discus، سوروم Severum، پولنی Polleniو Parachromis میباشند که عموما دارای جثه بزرگ بوده و از این ویژگی برای ترساندن و فراری دادن مهاجمان و شکارچیان تخمها استفاده میکنند.

تخمگذاران محافظ  : Shelter spawners

تولید مثل کننده های محافظ که به 2 گروه عمومی تقسیم میشوند : 1- Cave brooders و 2-Mouth-brooders
در کل سیکلیدهای (سیچلایدها) تولید مثل کننده محافظ نسبت به گونه قبلی با ملاحظه بیشتر و به میزان کمتری تخم ریزی و زاد ولد مینمایند، در این گونه تخم ها بزرگتر و رنگی تر میباشد و نیز جنس نر این گونه عموما بزرگتر و دارای رنگ آمیزی بیشتری نسبت به جنس ماده میباشد.

Cave brooders ( تخم گذار در غار )

این گونه از سیکلیدها عمل تخم گذاری را در غارها، حفره ها، سطوح زیرین سنگ ها و صخره ها و چوب و تنه های درختان موجود در آب انجام میدهد و والدین هر دو در امر مراقبت و نگهداری از بچه ها شریک و سهیم میباشند و در این مرحله میتوانند رفتارهای عصبی و تهاجمی در قبال سایر ماهیان از خود نشان دهند. سیکلیدهای Cave brooders شامل : Apistogramma، Julidochromis، Nannacara،Neolamprologus Pelvicachromis and Steatocranus میباشند، که بسیار یا از این گونه سیکلیدهای تخم گذار در غار یا حفره در رده بندی جزوسیکلیدهای کوتوله یا Dwarf Cichlids طبقه بندی میشوند و لذا به دلیل ذکر شده در بالا یعنی کوچکی جثه این گونه با تکیه بر روش پنهان کردن تخم ها از آنها نگهداری مینماید.

Mouth-brooders ( تخم گذار در دهان )

این گونه ماهیانی هستند که در موقع لزوم در جریان نگهداری از تخم یا لاروها آنها را در دهان خود قرار میدهند. این گونه از سیکلیدها دارای ساختار اصلاح شده در حلق خود میباشند که به صورت کیسه کوچکی تعبیه شده و در زمان نیاز جهت انتقال و نگهداری بدون خطر و امن تخم یا بچه ها در درون دهان حالت منبسط پیدا خواهد کرد. سیکلیدهایMouth-brooders خود مجددا به 2 دسته تقسیم میشوند که این تقسیم بندی مرتبط با زمان و روشی است که ماهی از تخم یا بچه ها در دهان خود نگهداری میکنند.

Ovophile mouthbrooder یا immediate mouth-brooders نوع نر این گونه اغلب شروع به ایجاد حفره در محدوده قلمرو خود مینماید، جائی که قرار است در این مرحله تخم ها در آن قرار داده شود و سپس ماهی ماده در طی عملیات تخم گذاری، تخم ها را درون این گودال قرار میدهد و بعد از اتمام این مرحله ماهی ماده تا زمانی که بچه ماهیها بتوانند از خود در برابر تهدیدات محیطی دفاع نمایند آنها را به درون محیط ایمن دهان خود منتقل نموده و از آنها نگهداری مینماید. در بعضی گونه های این دسته از سیکلیدها بخصوص مالاوی سیکلیدها اغلب ماهی نر دارای نقاط یا دایره های رنگی به روی سطح باله مقعدی خود میباشد که Dummy egg spots نامیده میشود و همین دایره ها نقش اصلی و بسیار مهمی را در عمل باروری تخمها بازی مینمایند. طریقه عملکرد این نقاط به این صورت است که بعد از اینکه ماده عمل تخم گذاری و سپس انتقال آنها را به محیط دهان خود انجام داد دچار اشتباه شده و با دیدن و توجه به این دایره های رنگی به تصور اینکه آنها هم تخم میباشند برای گرفتن آنها و انتقال به دهان خود تلاش مینماید و دقیقا در همین زمان ماهی نر اسپرم خود را رها میسازد که هم زمان با باز شدن دهان ماهی ماده و تلاش برای گرفتن تخم ها اسپرم ماهی نر نیز وارد دهان ماهی ماده شده و عمل باروری تخم ها صورت میگیرد.

در زمانیکه ماهی ماده در این گونه مشغول پرورش تخم ها در دهان خویش میباشد توانائی خوردن غذا را از دست میدهد لذا اغلب از سایر ماهیها کناره گیری مینماید. این گونه از سیکلیدها حمایت خود را از بچه ماهیها حتی بعد از آنکه آنها توانائی شنا کردن آزادانه را داشته باشند نیز اعمال مینمایند و زمانیکه خطری موجب وحشت بچه ماهیها میشود آنها سریعا به سمت محیط امن و دور از خطر دهان مادر شنا میکنند. این گونه شامل AulonocaraDimidiochromis، Fossorochromis، Labidochromis،: Metriaclima and Pseudotropheus.  میباشند.

delayed mouth-brooders یا Larvophile mouthbrooder این گونه به شکل فرعی دیگری عمل تخم گذاری را انجام میدهد به این صورت که تخم ها کاملا با احتیاط در محلی که برای این کار در نظر گرفته شده قرار داده میشوند و سپس بعد از اینکه بچه های نو رسته از تخم ها بیرون آمدند ماهی ماده آنها را گرفته و به دهان خود منتقل مینماید. در بعضی موارد و زمان ها حمایت والدین از بچه ها در این گونه پس از خارج شدن آنها از دهان ماهی ماده متوقف میشود، این گونه شامل : Gymnogeophagus and Satanoperca میباشند و در بعضی از انواع این گونه ماهی نر و ماده هر دو بصورت چرخشی از بچه ها نگهداری مینمایند.

7 دسته بندی سیکلید ها

تک همسری – Monogamous
که به معنی که تک همسری است و در این گونه التزام به داشتن یک همسر وجود دارد که البته این مقید بودن بسته به جنس و گونه ماهی در مواردی قوی و در مواردی سست و متزلزل میباشد در بعضی گونه ها مانند Julidochromis قید التزام آنها به همسر خویش ناپایدار بوده و به سادگی با ایجاد استرس برای ماهی این پیوند شکسته خواهد شد.

چند جفتی – Polygamous
که به معنی داشتن چندین جفت یا داشتن حرم سرا میباشد و نوع نر با چندین ماده جفت گیری مینماید.

محافظ بچه ها – Brood care
سیکلیدها از بچه های خود به روشهای مختلفی نگهداری مینمایند که البته چندین الگوی مشخص و مشترک رفتاری در امر نگهداری از بچه ها در بین سیکلیدها دیده میشود.

هسته خانواده – NuclearFamily
در این خانواده ها والدین هر کدام به یک میزان وظیفه خود را در قبال نگهداری از بچه های نو رسته انجام میدهند. خانواده های هسته ای معمولا شکل گرفته از گونه سیکلیدهای تک جفتی و Open Spawners های مانند دیسکاس و انجل هستند اگر چه آنها در این بین جزو استثنائات میباشند.

پدر یا مادر سالار – Matriarch/Patriarch Family
در این خانواده ها ماهی ماده وظیفه حمایت از بچه ها یا تخم ها را در زمانی که ماهی نر مشغول دفاع از قلمرو خویش است انجام میدهد. در این خانواده ها زمانیکه بچه ها توانائی شنا کردن آزادانه را بدست می آورند والدین بصورت مساوی در پرورش آنها سهیم میشوند. این شکل از خانواده نیز عموما از گونه سیکلیدهای تک جفتی و Open Spawners متشکل میباشند.

خانواده چند همسری یا حرم سرائی – Polygamous or Harem Family
در این خانواده ها نوع نر از قلمرو بزرگ خویش که شامل قسمت ها و محلهای تخم ها و نیز همسران خود است دفاع مینماید و هر ماهی ماده مسئول نگهداری از تخم ها و بچه های خود میباشد این شکل و روش نگهداری از بچه ها در میان سیکلیدهای cave spawners مانند Apistogramma مشهود میباشد.

خانواده گسترده – Extended Family
در این گونه از خانواده ها والدین هر دو به خوبی با بچه های قبلی خود به واسطه جوان بودن زاد و ولد مینمایند. این گونه خانواده ها غالبا در بین سیکلیدهای cave spawners مربوط به دریاچه تانگانیکا یافت میشوند. بعضی گونه های Open Spawners از آمریکای مرکزی در گامها و مراحل بعدی خانواده های تمدید شده تشکیل میدهند و این مسئله مشخص شده است که امکان به اشتراک گذاشتن یک گونه به منظور ایجاد رابطه همزی گری با سایر سیکلیدها از جنسیت ها و گونه های مختلف وجود دارد.

علل محبوبیت سیکلیدها در بین آکواریوم داران

1. سهولت نگهداری در اکثر گونه ها
2. وجود تنوع بسیار در انتخاب گونه های
3. به نمایش گذاشتن رفتار های جالب و غیر معمول توسط آنها

بسیاری از سیکلیدها تاثیر متقابل به فردی که از آنها نگهداری می نماید میگذارند، به عنوان مثال رد دویل Red devil رفتار شناخته شده ای دارد که اگر برای آنها وسیله ای سرگرمی و فعالیت وجود نداشته باشد علاقه مند به تخریب تجهیزات تانک محل زیست خود می باشد.

به جز تعدادی استثنا سیکلیدها در آکواریوم قابلیت نگهداری و زاد و ولد دارند، صدها گونه از آنها به صورت رایج در فروشگاهای مربوطه در دسترس می باشند و بسیاری از آنها را میتوان در تانکی با حداقل تجهیزات و ظرفیت از 40 لیتر تا آکواریوم های بزرگتر از یک اتاق نگهداری کرد.

بعضی از سیکلید ها احتیاج به مراقبتهای خاص داشته و لذا برای افراد تازه کار توصیه نمی گردند اما نگهداری و تکثیر بسیاری از آنها بسیار ساده می باشد.