شیمی و هیدروشیمی آب برای دیسکس

فاکتورهای اصلی که در شیمی آب باید شناخت

آب زلال و شفافی که ما میبینیم مجموع تحولات شیمیایی غیر پایداریست که بصورت معجزه آسا تعادل و نظم اولیه خودشون رو حفظ میکنند مثلا دی اکسید کربن موجود در جو اطراف یک لیوان آب پس از ورود به چرخه آب به اشکال مختلف مثل اسید کربنیک ، بیکربنات ، کربنات و….. تبدیل میشود و در نهایت ممکن است مجدد به شکل دی اکسید کربن از آب خارج گردد که البته در مقالات بعدی به مواردی چون پی اچ و چرخه کربن در آب خواهم پرداخت و این مقاله رو به مسیر اشتباه نمیکشم .

پارامتر هایی که یک علاقه مند به دیسکس باید به آن واقف باشد عبارتند از :

1. PH
2. GH
3. KH

اسیدیته آب ( pH ) به زبان ساده

میزان اسیدی یا قلیایی بودن یک محیط مثل آب یا هر محلول دیگر را گویند. آب های نقاط مختلف جهان پی اچ متفاوت دارند .

مثلا رودخانه کرج از اسیدیته بسیار کمی برخوردار است و تا مختصری رو به قلیائی میباشد ویا چشمه های ارتفاعات آذربایجان شرایط نسبتا متفاوت داشته و از اسیدیته بالاتری برخوردار است و چون پی اچ رابطه معکوس با میزان اسیدیته آب دارد اصطلاحا پی اچ پائینتر نسبت به رودخانه کرج دارد .

رودخانه آمازون در جنوب آمریکا که زادگاه دیسکس میباشد میزان اسیدیته بالایی داشته و اصطلاحا پی اچ پائینتر دارد و یا آبهای شیرین منطقه مالاوی آفریقا بسیار قلیائی هستند و که میگوئیم پی اچ بالایی دارند . در مورد پی اچ مقاله ای جداگانه تقدیم خواهم کرد تا این بحث از حوصله خارج نشود و مطالب را بتوان جمع بندی نمود .

سختی آب ( kH )

به هر گونه ترکیب موجود در آب که در آن اثری از بی کربنات باشد کی اچ میگویند

در واقع رسوب سفید رنگی که در دیواره کتری و یا رد شوره در لبه آکواریوم که معمولا با نام آهک میشناسیم در حقیقت بی کربنات هستند(HCO3)

کربنات و بی کربنات با اکثر مواد و عناصر موجود در آب قابل ترکیب شدن میباشند مثل آهک (بی کربنات کلسیم ) ، بی کربنات منیزیم ، بی کربنات سدیم و…

دلیل اینکه به تمامی ترکیبات متشکل از کربن آب سختی آب میگویند تاثیر مستقیم و مقاومت آنها در برابر کاهش پی اچ میباشد که در مقاله پی اچ آب که به زودی تقدیم میکنم بیشتر به چگونگی این تاثیرات خواهم پرداخت

کی اچ نیز مانند پی اچ در مناطق مختلف میزان متفاوت دارد مثلا آبهای ایران در اکثر مناطق چون رودخانه کرج از بی کربنات بالایی برخوردار است ولی آب های ارتفاعات آذربایجان (بجز آبهای معدنی) از بی کربنات پائینتر برخوردارند و اصطلاحا کی اچ پایین دارند .

رودخانه آمازون که زادگاه دیسکس میباشد از کی اچ بسیار پائین برخوردار است و آن نه به دلیل سطحی بودن منابع آبی این رودخانه صرفا ، بلکه به دلیل مقدار زیاد ترکیبات گیاهی در اطراف منابع آبی بوده که بی کربنات آب را جذب و دی اکسید کربن آزاد مینمایند.

قصد ندارم بیشتر از این مبحث کی اچ را باز کنم ولی یقینا در آینده یک مقاله درمورد کی اچ خواهیم داشت.

سختی کل (GH)

اجتماع سختی و نرمی آب

به مجموع تمام عناصر موجود در آب که در چرخه کی اچ دخالتی ندارند ( نرمی ) و مجموع کل سختی آب و عناصر تحت تاثیر کربنات ها ، جی اچ ویا سختی کل میگویند

مثلا تمامی آبهای ایران حتی جویبار های ارتفاعات آذربایجان جی اچ بالایی دارند. حتی رودخانه آمازون نیز مقدار جی اچ بالاتری نسبت به کی اچ دارد .

تاثیر موارد ذکر شده بر روی هم و تناسب مناسب برای نگهداری ماهی دیسکس

تناسب PH و KH

همانطور که عرض کردم کی اچ بالا موجب بالا رفتن پی اچ آب میشود و آن به دلیل حذف مقادیر یون (+H) آب توسط کربنات آب میباشد .

اصولا ماهی دیسکس مقدار زیاد پی اچ و مقدار زیاد کی اچ را نمیپسندد و آن به دلیل میزان پائینتر موارد فوق در زادگاه دیسکس میباشد حتی کشور هایی مانند مالزی، تایلند و اندونزی به دلیل نزدیک بودن شرایط آب نسبت به رودخانه آمازون دارای صنعت گسترده تولید دیسکس هستند .

هرچند اگر مقدار پی اچ از حد تحمل ماهی پائینتر باشد خود موجب آسیب دیدگی جدی در دیسکس میشود لذا مقدار کم از کی اچ در آب لازم است .

یک مقوله در کنترل پی اچ آب بسیار مشهور و کاربردیست به نام ظرفیت وافری آب ، یعنی مقدار کی اچ آب باید انقدر کم نباشد که پی اچ مرتب نوسان کند تا ماهی ها شوک شوند و نباید آنقدر بالا باشد که پی اچ بیش از اندازه بالا رود ، در حقیقت بین این دو فاکتور یک ارتباط مستقیم و وابسته وجود دا د

هر چند در مقوله تکثیر دیسکس باید پی اچ حدود ۶ الی ۶.۵ و کی اچ نهایتا یک در نظر گرفته شود ولی در نگهداری ساده دیسکس در آکواریوم خانگی بهتر است کی اچ ۳ و پی اچ ۷ الی ۷.۵ لحاظ گردد تا کمترین نوسان شرایط آب را داشته باشیم و علاقمندان مجبور نباشند هر روز تست آب انجام دهند.

تناسب KH و GH

اصولا کی اچ زیر مجموعه جی اچ میباشد ولی در زمان تست کردن آب نباید میزان کی اچ کمتر از جی اچ باشد و دلیل آن بسیار مهم است .

متأسفانه به ندرت به این نکته توجه میشود که بسیاری از عناصر در صورت بالا بودن مقدار در آب موجب سمی شدن شرایط برای زیست دیسکس میگردند مثلا بالا بودن مقدار. مس در مخازن آب که از آب گرمکن با منبا مسی تامین میشوند موجب مسمومیت ماهی دیسکس شده و احتمال تلفات هم خواهد بود که با افزایش مقدار کی اچ آب لایه موکوس سطح بدن دیسکس افزایش پیدا کرده و موجب عدم نفوذ مس به خون میگردد (هر چند با مشاهده چنین موردی میتوان از نمک بدون ید کمک گرفت چون تاثیر مشابه کربنات بر لایه محافظ ماهی یا همان موکوس دارد)

مثال دیگر نیز که بصورت تجربی مشاهده کردم رو خدمتتون عرض میکنم

چند سال پیش سفری به مالزی داشتم که در منطقه جهور نا گران میزان آلمینیوم (زیر مجموعه GH) در آب بالا رفت و مزرعه دار دیسکس که از دوستان من بود دچار تلفات شدیدی شد و مشکل داشت پیشتر میرفت و هر ساعت به مقدار تلفات افزوده میشد . درواقع چون میزان بیکربنات ها در آب بسیار پایین بود میزان لایه موکوس بدن دیسکس ها نازک و راه نفوذ آلمینیوم به خون ماهی ها زیاد شده بود . بصورت ناگهانی به ذهن من رسید که کمک کنم و کی اچ آب رو بالا ببرم لذا پیشنهاد مصرف بی کربنات سدیم(جوش شیرین) را به دوستم دادم ، ابتدا به دلیل نداشتن آشنایی کامل مزرعه دار با این ماده فقط به یک تانک جوش شیرین اضافه گشت و در صورت مشاهده بهبود پس از یک ساعت کل مزرعه را نجات دادیم . البته من هم پاداش پنج باکس دیسکس مجانی گرفتم

مثال دیگر : به ملاقات یکی از دوستانم در شهر پینانگ مالزی رفتم که ایشون هم تولید دیسکس داشت . درد دل دوستم در مورد استرس شدید ماهی ها و تغییر عادات تغذیه ماهی ها من رو به شک وجود آهن زیاد در آب منطقه انداخت ابتدا به شیلات محلی مراجعه نمودیم و تایید وجود مقدار زیاد آهن در آب منطقه تأییدی بود بر تشخیص من و سپس خود ما برای اطمینان از تستر آهن کمک گرفتیم که باز هم مقدار بالایی از آهن رو نشون میداد سپس به دوستم پیشنهاد مصرف کربن فعال (ذغال اکتیو) در فیلتر ورودی آب مخازن مزرعه دیسکس دادم و ظرف پنج روز مشکل حل شد و به ایران بازگشتم ولی بعد از یک ماه مشکل جدیدی ظهور کرد و آن دفورم شدن و ناهنجاری در رشد باله های دیسک ها بود در سفر بعدی که دو ماه بعد بود مجدد آب. ا تست کردم آهن و به طبع آن جی اچ پایین آمده بود ولی من اصلا تناسب جی اچ و پی اچ را در نظر نگرفته بودم چون ذغال موجب افت شدید پی اچ و پیرو آن تغییرات شدید متابولیکی بدن ماهی ها شده بود لذا مصرف بیکربنات سدی را پیشنهاد دادم که صرفه اقتصادی نداشت برای طولانی مدت . سپس پیشنهاد دادم ذغال را حذف و از اکسیژن شدید برای تبدیل آهن فریک (fe2) که بسیار سمیست به آهن فرو(fe3) که سمیت کمتری داشت کمک گرفتیم و با واتر پمپ و دوش های بزرگ منبع اکسیژن در مخازن آب دپو ایجاد نمودیم سپس مشکل برای همیشه رفع شد و در واقع پیش از این اشتباه من عدم توجه به کمبود کی اچ و پایین بودن ظرفیت بافری آب بود

مثالی دیگر : چند وقت پیش یکی از همکاران که دچار تلفات بر اثر شرایط آب داشت از من کمک گرفت . پس از تست شرایط آب متوجه شدم میزان کی اچ بیش از اندازه بالا بود ولی جی اچ در حد نرمال خود بود ، سطح چشم دیسکس ها کدر شده بود که خود بر اثر ترشح زیاد موکوس بدن که از خواص بیکربنات ها بود .

متأسفانه آب آماده برای تعویض وگو،د نداشت و ماهی ها تا روز بعد دوام نمی آوردن. لذا از نمک بدون ید کمک گرفتم تا سدیم موجود در نمک با بی کربنات ترکیب و تشکیل بیکربنات سدیم دهد و میزان تاثیر بیکربنات بر ماهی ها کمتر شد و ماهی ها نجات یافتند . درواقع بالا بودن کی اچ نسبت به جی اچ نیز خود اینجا مشکل ساز شده بود

مثال ها فراوان است ولی نگرانی من دور شدن از اصل بحث میباشد لذا از مثال بیشتر امتنا میکنم و امید وارم مختصر توضیحات بنده جان کلام را شفاف منتقل. نموده باشد که البته به دلیل نوشتن مطالب بدون ویرایش و آمادگی از قبل بدون شک خالی از اشکال نیست

تناسب (PH) و (GH)

اصولا اکثر عناصر در پی اچ پایین حالت سمی پیدا میکنند و متابولیسم بدن دیسک را مختل مینمایند در عین حال در پی اچ بالای ۷ و یا حالت خنثی بیشتر ترکیبات به صورت آلکالین و ذرات درشت تر در آب باقی میمانند ولی در پی اچ پائینتر به دلیل بالا رفتن میزان یون هاش مثبت در آب اکثر واکنش ها هیدراته و نا پایدار باقی میمانند که نوسان پی اچ بیشتر را شامل میشود لذا من پیشنهاد میکنم در صورت بالا بودن جی اچ اقدام به کاهش پی اچ نکنید چون خطر ساز است.

چگونه از تست های مخصوص آکواریوم برای تشخیص شرایط آب و نگهداری دیسکس بهره بگیریم ؟

اولا اکثر تست های موجود در بازار دقت بالایی ندارند و بسیار دیده شده که آکواریومیست ها رو دچار مشکل نمودند.

تست ها انواع مختلف دارند مثل قطره ای که برای عناصر خاص ویا جی اچ ، کی اچ و پی اچ تولید شدند.

تست های کاغذی که اکثرا فاکتور هایی چون پی اچ ، جی اچ ، کی اچ ، امونیاک ، نیترات ، نیترات و کلر را نشان میدهند (بصورت گروهی و انفرادی)

تست های دیجیتالی که توسط اندازه گیری هدایت الکتریکی آب جی اچ را اندازه میگیرند و در عین حال تست های دیجیتالی مخصوص پی اچ

فراموش نکنید که تستر دیجیتال باید مرتب کالیبره و تنظیم گردد و سنسور آن باید با محلول های مخصوص عاری از رسوب باقی بماند وگرنه دچار خطا در تعیین میزان پی اچ میگردد .

در موقع استفاده از تست ها در نظر داشته باشید که میزان پارامتر هایی چون پی اچ ، جی اچ و کی اچ هیچ کدام نسبت به یکدیگر غیر عادی بالا ویا پایین نباشند .

•  بهترین پی اچ برای تکثیر ۶ و برای نگهداری ساده دیسکس در آب ایران ۷.۵ میباشد.
• بهترین جی اچ برای دیسک ۲ الی ۵ و در صورت استفاده از تست دیجیتال ۵۰ برای تکثیر و نهایتا ۳۰۰ پی پی ام برای نگهداری معمولی
•  بهترین کی اچ ۱ الی ۳
•  بهترین میزان نیترات صفر
•  بهترین میزان کلر صفر
•  بهترین میزان آمونیاک صفر
•  بهترین میزان آمونیوم صفر نهایتا یک
•  بهترین میزان نیتریت صفر

نویسنده : محمدرضا فتحی
برای درج مطلب از ایشان اجازه گرفته شده است